Các phiên bản sớm nhất và sự khác nhau giữa các phiên bản ở từng quốc gia Cô bé Lọ Lem

Các khía cạnh của câu chuyện Cô bé Lọ Lem có lẽ có nguồn gốc từ cổ tích xa xưa. Nhà sử học Hy Lạp cổ đại Strabo (Geographica Sách 17, 1.33) ghi nhận lại trong danh sách là vào thời Hy Lạp-La Mã đã có truyện về một cô gái là Rhodopis, "cằm hồng", từng sống trong thời Thuộc địa Hy Lạp của NaucratisAi Cập cổ đại. Và đây được cho là phiên bản cổ xưa nhất từng biết đến của câu chuyện:

Minh họa của Jenny Nystrøm (1854-1946)Minh họa của Carl Offterdinger (1829-1889)Minh họa bởi Otto Kubel, khoảng năm 1930
Họ kể với tôi một câu chuyện tuyệt vời, rằng khi cô ấy đang tắm, một con đại bàng lấy cắp một chiếc dép của cô ta và đưa nó tới Memphis (Ai Cập). Khi nhà vua đang hít thở không khí trong lành, con đại bàng vừa nãy thả chiếc dép xuống khi đang bay trên đầu nhà vua. Đức Vua đã rất say mê vẻ đẹp của chiếc dép và ngay lập tức, một cách kỳ lạ, Đức Vua đã sai người đi tìm chủ nhân của chiếc dép. Khi cô gái chủ nhân chiếc dép được tìm thấy ở Naucratis, cô ấy đã được đưa đến Memphis và trở thành vợ vua...[3][4]

Herodotus, sống 5 thế kỷ trước Strabo, cho biết một thông tin nhiều hơn về Rhodopis trong lịch sử, nó viết rằng câu chuyện là về một cô gái tên Rhodopis đến từ thành phố Thrace, và là nô lệ của Iadmon và Samos, và bạn của Aesop. Cô được đưa vào Ai Cập trong thời gian trị vì của Pharaoh Amasis, và được trả tự do bằng một khoản tiền lớn bởi Charaxus của Mytilene, anh trai của Sappho, một nhà thơ trữ tình.[5][6]

Câu chuyện sau đó lại xuất hiện với Aelian (khoảng 175-ca. 235),[7] cho thấy rằng chủ đề Cô bé Lọ Lem đã được phổ biến trong suốt thời cổ đại.

Một phiên bản khác của câu chuyện là về Ye Tây An, xuất hiện trong mẩu chuyện khác từ Youyang bởi Duẩn Chengshi tầm năm 860. Ở đây, cô gái chăm chỉ và đáng yêu làm bạn với một con cá là hóa thân của mẹ cô, người đã bị giết bởi người mẹ kế và em gái của cô. Ye Xian tiết kiệm xương cá và nhờ ma thuật, nó đã giúp cô có quần áo đẹp cho lễ hội năm mới. Khi cô mất dép của mình sau khi được công nhận bởi gia đình hỗn cô, nhà vua thấy dép của cô gái và rơi vào tình yêu với cô ấy (cuối cùng cứu cô từ người mẹ kế độc ác của mình).

Một phiên bản khác của câu chuyện, đó là tương tự như phiên bản Trung Quốc, tồn tại ở Philippines. Những câu chuyện được gọi là "Mariang Alimango" (Mary). Người bệnh được điều trị bằng Maria giành được trái tim của hoàng tử trong lễ kỷ niệm sắp tới tuổi truởng thành của mình, và vượt qua sự tàn ác của người mẹ kế và người em kế độc ác. Trong phiên bản này, linh hồn của người mẹ quá cố của cô tái sanh trong hình hài một con cua, do đó danh hiệu, và phục vụ như cô "bà tiên đỡ đầu". Việc thử giày cũng xuất hiện, và nó có một sự tương đồng rất lớn với những câu chuyện Cô bé Lọ Lem của các nước Trung Đông.

Trong phiên bản tiếng Việt Tấm Cám, Tấm bị ngược đãi bởi cả người mẹ kế và em gái kế. Một lần mẹ kế sai 2 chị em đi bắt cá và hứa rằng ai bắt được nhiều cá hơn sẽ được tặng một dải yếm đào, đứa em đã lén lấy hết cá của Tấm. Con cá duy nhất còn lại với cô ấy cũng đã bị giết chết và ăn thịt, nhưng xương của nó là người bảo vệ và người giám hộ cho Tấm, cuối cùng giúp cô trở thành là cô dâu của nhà vua trong một lễ hội. Tuy nhiên, nhân vật chính biến thành nhân vật phản diện trong phần hai của câu chuyện, bằng cách đun sôi em gái mình còn sống và sau đó lừa người mẹ kế của mình, cho bà ta ăn thịt con gái riêng của mình.

Tại Thái Lan, phiên bản Lọ Lem này được gọi là Noọng Kảo và con cá vàng do tác giả Cheryl Hamada và Wilai Punpattanakul biên soạn, có những chi tiết tương tự Tấm Cám. Kảo là cô gái mồ côi mẹ từ nhỏ, lớn lên sống và làm bạn với con cá vàng gần bờ mương cạnh nhà. Chú cá vàng có nhiều phép thần kỳ,ban cho cô bé nhiều điều ước. Trái lại mẹ kế và cô chị độc ác, hòng ra tay hại chết Kảo. Con cá vàng chính là hồn người mẹ đã mất của cô, khi bà biến thành cá vàng, khi thì là quả cà tím và lúc là nhành cây.Tiếp đến là đoạn Noọng Kảo về giỗ cha cũng bị mẹ kế và cô chị xui trèo cây thốt nốt hái quả. Đang trèo thì mụ dì chặt gốc, nàng hỏi cũng trả lời là "dì đuổi ong vò vẽ cho con". Cây đổ, Kảo rơi xuống ao chết. Xác cô bị cá chạch rỉa hết chỉ còn quả tim hóa thành chim hoạ mi. Trong khi đó Phổn Kao (tên của cô chị) mặc quần áo của em gái mình dự hội ở cung điện với hoàng tử. Khi chim hoạ mi hót trong lồng, hoàng tử rút gươm hỏi: - "Có phải vợ ta thì đậu lên gươm". Chim sổ lồng, đậu luôn trên chuôi gươm. Một lần trong vườn ngự uyển, Phổn Kao dệt vải vô cùng nham nhở, chim hoạ mi kêu lên chửi Phổn Kao, ả ném cái thoi dệt khiến chim chết, quẳng vào lửa. Một bà già đi xin lửa thấy chim tưởng là than, bèn cầm về, vô tình đánh rơi vào chậu nước, chim lại hóa thành người. Nàng ở với bà cụ dệt vải. Một hôm chị gái của hoàng tử đi chơi qua gầm sàn, nàng bỗng đánh rơi thoi, thò tay xuống nhờ nhặt. Đứa bé gái là con gái nàng thấy cánh tay, nhận ra mẹ mình bèn về mách bố. Hai vợ chồng lại sum họp. Kết thúc truyện giống như Tấm Cám, Phổn Kao nghe lời em gái mình tắm nước sôi tới chết; Kảo sai người băm xác Phổn Kao ủ với mắm cho mẹ kế ăn và mụ đã chết khi bới hũ mắm có chứa đầu lâu con gái mình.

Ở truyện Con rùa của Miến Điện (Myanmar) thì người mẹ là một con rùa: Vợ chồng một người đánh cá có một cô gái đẹp tên là Bé. Một hôm hai vợ chồng đi đánh cá. Bắt được con cá nhỏ, vợ bảo để cho con ăn. Lại được con thứ hai, con thứ ba, vợ cũng nói như vậy. Chồng nổi giận đánh vợ một mái chèo. Vợ ngã xuống biển chết, sau đó hóa thành một con rùa lớn. Ít lâu sau, người đánh cá lấy vợ kế là một phù thủy, mụ có cô con gái xấu xí. Thấy Bé đẹp, mẹ con mụ ghen ghét ra sức hành hạ, nhưng người bố không quan tâm. Một hôm Bé ra bờ biển ngồi, bỗng con rùa nổi lên nhìn cô mà khóc. Bé đoán là mẹ, ôm chầm lấy rùa. Từ đó chiều chiều Bé ra biển thì rùa lại nổi lên. Mụ dì ghẻ biết chuyện, bèn giả ốm, lấy bánh đa bỏ dưới chiếu nằm lên, nói là xương bị gãy, lại đút tiền cho thầy lang, bảo thầy cứ nói ăn thịt rùa mới khỏi. Mụ bảo chồng theo Bé ra bờ biển, lúc rùa nổi lên thì bắt giết thịt. Bé không ăn thịt rùa nhưng lại nhặt xương rùa đem chôn, khấn xin một cây có quả vàng quả bạc. Cây mọc lên như lời. Một hôm vua đi qua thấy cây lạ, hỏi của ai. Mụ dì ghẻ nói là của con gái mình, nhưng khi con gái trèo lên thì không sao hái được. Láng giềng cho vua biết đó là cây của Bé. Bé đến ngồi dưới gốc khấn: - "Nếu cây này của ta thì quả rụng vào lòng ta". Quả vàng quả bạc liền rụng xuống. Vua bèn rước Bé về làm hoàng hậu. Mụ dì ghẻ viết thư xin lỗi Bé và mời Bé về thăm nhà. Về đến nhà, Bé dặn lính hầu tháng sau đến đón. Ở nhà được mấy ngày, một hôm mụ dì ghẻ giả vờ đánh rơi thìa trong bếp cho Bé cúi xuống nhặt rồi hắt nước sôi vào đầu. Bé chết, biến thành bồ câu trắng bay đi. Khi lính đến đón hoàng hậu thì con gái dì giả làm Bé. Thấy hoàng hậu mặt rỗ, vua hỏi, thì đáp liều là mới bị bệnh đậu mùa, hỏi tại sao bây giờ trán lại dô ra, đáp là vì đầu óc luôn nghĩ đến vua, hỏi tại sao mũi lại dài, đáp là vì nhớ vua, khóc nhiều, phải vuốt mũi luôn. Vua lại bảo thử dệt áo cho vua xem. Đang khi lúng túng vì không biết dệt thì bồ câu trắng (tức là Bé) thương chồng, dùng mỏ dệt thành áo đẹp. Nó chờ chim dệt xong, cướp lấy áo dâng vua, lại lấy thoi ném chết chim. Sai làm thịt đưa vua ăn. Vua thương bồ câu không nỡ ăn, những người hầu cũng không ăn, họ đem chôn. Hôm sau ở chỗ ấy mọc lên cây đu đủ. Có hai vợ chồng bà lão bán củi nghỉ dưới gốc, tự nhiên quả đu đủ rơi vào bọc bà lão, bà đưa về rấm, đợi chín xẻ ăn. Về sau một cô gái cũng từ quả đu đủ hiện ra, dọn nhà nấu cơm khi vợ chồng ông lão vắng mặt, rồi họ cũng giả vờ đi vắng, nhưng nửa đường bất chợt lộn về giữ lấy cô gái. Sau đó họ đưa cô gái - tức Bé - vào cung tâu bày với vua mọi việc của mẹ con mụ dì ghẻ. Hoàng hậu giả không nhận tội, xin vua mời thần linh phán xử theo tục lệ. Người ta trao cho bị cáo (hoàng hậu giả) một cây gươm sắt. Còn nguyên cáo (Bé) một cây gươm gỗ để đấu với nhau. Nhưng gươm sắt của hoàng hậu giả bỗng nhiên rơi xuống mềm nhũn, còn gươm gỗ của Bé lại biến thành gươm sắt bay ra chém đứt đầu đối phương. Đoạn cuối cùng giống truyện của ta: vua sai làm thịt hoàng hậu giả ướp muối đem biếu mụ dì ghẻ. Mụ cùng chồng ăn khen ngon. Bỗng mụ kêu lên: - "Đây là ngón tay, giống tay con ta!". Rồi lại kêu: - "Kia là ngón chân, giống chân con ta!". Nhìn vào hũ mắm thấy cái mặt rỗ, mụ thét: - "Đích là con ta!". Chồng cho là mụ nói nhảm đánh cho một trận.

Truyện dân gian của Lào cũng có nét tương đồng như truyện Noọng Kảo và con cá vàng của Thái Lan hay truyện con rùa của Miến Điện.

Có một phiên bản Hàn Quốc cũng vậy, có tên là "Kongjwi và Patjwi (콩쥐 팥쥐)". Nó là một câu chuyện về cô gái Kongjwi người đã liên tục bị ức hiếp bởi người mẹ kế và chị gái Patjwi. Gia đình bắt Kongjwi ở nhà trong khi họ tham dự lễ hội của nhà vua, nhưng đã có một nàng tiên (giống như trong phiên bản Lọ Lem của Perrault) và cho cô một trang phục đẹp hơn mọi người. Các motif là như nhau, liên quan đến một vị vua cũng rơi vào tình yêu với cô ấy. Nhưng một số chi tiết nhỏ đã thay đổi bởi vì câu chuyện hư cấu này đang diễn ra tại Hàn Quốc. Bao gồm các chi tiết của dép và các lễ hội thông thường xảy ra trong các câu chuyện Cô bé Lọ Lem.

Còn ở Nhật Bản, phiên bản này có tên là Chujo-hime (中将姫). Cô được cho là con gái của một bộ trưởng hoàng tộc của gia tộc Fujiwara và một công chúa hoàng gia. Những câu chuyện khác nhau không đồng ý về ngày tháng năm sinh của cô: hầu hết diễn ra vào thế kỷ thứ 8, trong triều đại của Hoàng đế Shōmu, và đề nghị cô là con gái của Fujiwara no Toyonari; tuy nhiên, một vài tiểu bang cô là con gái của Fujiwara no Toyoshige, một thế kỷ trước đó. Người ta nói rằng các cặp vợ chồng không có con đã kêu gọi Kannon và được cấp một con gái để đổi lấy cuộc đời của một phụ huynh. Khi Chūjō-hime là ba, do đó, mẹ cô qua đời; cha cô sau đó tái hôn.

Trong Series Quảng cáo Hy vọng & Niềm vui từ Rejoice của hãng Dầu gội Rejoice năm 2007, Marie Joyce (Tấm) là cô gái từ nông thôn lên thành phố lập nghiệp. Cô có 2 người chị kế và người chị kế cả của Joyce rất hung dữ và kiêu ngạo, trong khi người chị kế thứ thì hết lòng thương yêu Joyce. Chị kế cả luôn coi thường Joyce và sẵn sàng chê bai cô ấy. Trong một bữa tiệc, chị kế của Joyce đã giấu hoa tai vào bụi cây và bắt cô ấy tìm cho được hoa tai ấy. Sau khi Joyce tìm ra được hoa tai, chị kế vô cùng ghen tức vì tóc của Joyce rất mượt và không bị rối. Lần khác, khi Joyce đang quay video để thử giọng hát, chị kế lại dùng máy sấy tóc khổng lồ để phá hoại Joyce. Tuy nhiên, Joyce được một ông bầu ngoại quốc ưu ái bởi cô ấy xinh và hát hay. Kết thúc Series, Joyce được tuyển để thử giọng và làm ca sĩ chính thức cho một hãng đĩa nhạc ở nước ngoài

Trong một số phiên bản của câu chuyện, mẹ kế của cô sau đó ra lệnh cho cô bị đưa vào núi và bị bỏ rơi để chết. Ở những người khác, cô vẫn ở nhà và làm bản sao của kinh điển Phật giáo cho sự cứu rỗi của mẹ cô, và lòng sùng kính này kiếm được sự thù hận của mẹ kế. Trong cả hai trường hợp, cô được các nữ tu Phật giáo của Taima-dera giải cứu và trở thành một nữ tu. Là một nữ tu, cô sống một cuộc sống khổ hạnh và thiền định, và được biết đến như một "Phật sống". Cô được cho là đã phát minh ra nghệ thuật thêu trong thời gian này.

Một số biến thể khác nhau của câu chuyện xuất hiện trong thời trung cổ Nghìn lẻ một đêm, còn được gọi là Đêm Ả Rập, trong đó có "The Second Câu chuyện Shaykh của", "Câu chuyện The Lady Eldest" và "Abdallah ibn Fadil và anh em của ông", tất cả liên quan với chủ đề của một người em gái bị ức hiếp bởi hai người ghen tức với cô. Trong một số trong số này, các anh chị em là phụ nữ, trong khi ở những người khác, họ là nam giới. Một trong những câu chuyện, "Judar và Hỡi các anh em của ông", khởi hành từ kết thúc có hậu của phiên bản trước đó và làm lại các âm mưu để cho nó một kết thúc bi thảm thay vào đó, với những em trai bị đầu độc bởi anh em trai của mình.[8]

Các biến thể của Cô bé Lọ Lem có thể được bắt nguồn từ những câu chuyện của Cordelia trong Historia Regum Britanniae Monmouth của Gèoffroy. Cordelia là người trẻ nhất và đạo đức nhất trong ba cô con gái người Anh của vua Leir, tuy nhiên đức hạnh của cô không làm cho cô được cha mình yêu thương khi ông chia vương quốc cho 2 người chị lớn còn Cordelia không được gì. Cordelia kết hôn với tình yêu của mình, Aginippus, vua của người Frank, và chạy trốn đến Gaul nơi cô và chồng cô lập quân đội và hạ bệ 2 người chị độc ác- những người đã lợi dụng vị vua cha. Cordelia cuối cùng cũng đã đăng quang Nữ hoàng của người Anh. Tuy nhiên ngự trị của cô chỉ kéo dài năm năm. Câu chuyện được kể lại trong nổi tiếng của Shakespeare "Vua Lear", nhưng với một kết thúc bi thảm.

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Cô bé Lọ Lem http://www.aldokkan.com/art/cinderella.htm http://books.google.com/id=B2DAAlUrbBIC&pg=PA27&dq... http://www.surlalunefairytales.com/cinderella/othe... http://www.surlalunefairytales.com/pentamerone/6ce... http://www.artic.edu/webspaces/510iftheshoefits/2c... http://www.pitt.edu/~dash/perrault06.html http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?... http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/... http://penelope.uchicago.edu/aelian/varhist13.xhtm... http://gutenberg.org/ebooks/33931